بهسازی سنگ های رنگی طبیعی
اصولا بیشتر کانی های طبیعی دارای ناخالصی ها و کیفیت پایین رنگ هستند و اکثرشان قابلیت استفاده در صنعت جواهرات را ندارند. آن دسته از سنگ هایی که به صنعت جواهرات راه پیدا می کنند کمتر از 10 درصدشان از کیفیت مطلوبی برخوردارند که بسیار کمیاب و گران قیمت هستند. به همین دلیل سنگ هایی که کیفیت پایینی دارند مورد بهسازی قرار می گیرند و قیمت آنان نیز ارزان تر از نوع بهسازی نشده شان است و به دلیل ارزان بودن، اکثر مصرف کنندگان می توانند به راحتی آن ها را خریداری کنند.
اصولا بهسازی را جهت افزایش رنگ و شفافیت که یکی از شاخصه های زیبایی است وهمچنین افزایش مقاومت یا دوام انجام می دهند.
انواع روش بهسازی
بهسازی به روش حرارت (Heat treatment)
این نوع بهسازی رایج ترین روش روی سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی است. بدون روش بهسازی امکان دسترسی به گوهرهای با کیفیت بسیار بالا به میزان قابل توجهی کمتر خواهد بود. به لحاظ کمیابی و نادر بودن سنگ های بسیار با کیفیت، قیمت آن ها به طور چشمگیری بالا است و فقط در اختیار ثروتمندان قرار می گیرد. به همین دلیل است که جواهرات فرآوری نشده اغلب بین 30 تا 50 درصد قیمت بالاتری دارند. یاقوت کبود، یاقوت سرخ، آکوامارین، تانزانیت، آمتیست، سیترین، توپاز آبی، زیرکون آبی، تورمالین و … معمولاً با حرارت مورد این نوع بهسازی قرار می گیرند. حرارت و زمان مورد نیاز برای تغییر رنگ کاملا متفاوت است که معمولا از 400 درجه تا 1300 درجه فارنهایت برای تغییر رنگ استفاده می شود.
چرا از عملیات حرارتی استفاده می شود؟
این روش بیشتر برای تغییر رنگ و افزایش شفافیت استفاده می شود. برای تغییر رنگ و بهبود شفافیت یاقوت ها به حرارت بسیار بالاتری نیاز است. از حرارت برای روشن کردن و تیره کردن رنگ یک گوهراستفاده می کنند.
به عنوان مثال برای روشن شدن رنگ آماتیست آن را حرارت می دهند. چنانچه حرارت بیشتری بگیرد آماتیست رنگ خود را از بنفش تیره به سیترین تغییر می دهد. آماتیست تا حدود 1000 درجه فارنهایت حرارت را تحمل می کند.
تانزانیت یک نگین سه رنگ با رنگهای آبی، بنفش و زرد است که پس از حرارت دیدن، رنگ آبی و بنفش گوهر باقی می ماند و رنگ زرد آن برای همیشه از بین می رود و به تانزانیت بسیار خوش رنگی تبدیل می شود.
اغلب برای روشن ترشدن رنگ تورمالین سبز به آن حرارت داده می شود، مانند نمونه هایی که معمولا در برزیل دیده می شود.
چون یاقوت کبود سیلان از کیفیت بسیار بالایی برخوردار است و یک رنگ بی نظیر و مختص به خود دارد رنگ یاقوت های کبود دیگر را به وسیله حرارت نزدیک به کیفیت یاقوت سیلان می کنند.
اصولا با حرارت می توان باعث حذف ناخالصی هایی چون Rutile Silk، Color Banding و کریستال های مهمان شد چون مقاومت این ناخالصی ها نسبت به مقاومت کریستال مادر در مقابل حرارت پایین تر است با دادن حرارت ذوب و در داخل کریستال مادر حل و موجب شفافیت در گوهر می شوند.
بهسازی به روش پر کردن (Filling Enhancement)
ترکها یا شکستگیهای کوچک در گوهرها میتوانند عبور نور از سنگ را مختل و لکههای سفیدی را در رنگ سنگ ایجاد کنند. گاهی اوقات این ترک ها اگر به سطح سنگ برسند با موادی پر می شوند که نور را به آرامی از خود عبور می دهد که برای این کار از مواد مختلفی استفاده می شود به عنوان نمونه روغن، موم، شیشه، اپوکسی و بوراکس مواد رایجی هستند که دیدن این حفره های ریز پر شده با چشم غیرمسلح دشوار است.
رایج ترین سنگ های پر شده زمرد، آکوامارین، یاقوت سرخ، یاقوت کبود، پریدوت و فیروزه هستند که بهسازی هر کدام روش خاص خود را دارد.
Glass filling
فرآیند پر کردن ترک یاقوت ها با شیشه سرب دار شفاف یک نوآوری جدید است که در حدود سال 2004 در چانتابوری تایلند آغاز شد. یاقوتهای خوش رنگی را که عمدتاً متعلق به ماداگاسکار هستند و در اثر شکاف یا ترکهای سطحی تغییر شکل میدهند، میتوان با استفاده از عملیات حرارتی با شیشه سرب دار ترمیم کرد. ضریب شکست کوراندوم و شیشه سرب دار بسیار شبیه به هم هستند بنابراین نور می تواند بدون مانع از سنگ عبور کند و رنگ و شفافیت گوهر را بهبود بخشد.
بهسازی به روش پر کردن ترک ها و حفره های سطحی (Surface repair in filling)
چنانچه در سطح گوهر حفره و شکستگی وجود داشته باشد برای تقویت استحکام و زیبایی آن این حفره ها و ترک ها را با شیشه سرب دار و فلاکس پر می کنند. این مواد به وسیله حرارت، بعد از ذوب شدن باعث پر شدن حفره ها و ترک ها می شوند که این اتفاق بیشتر در یاقوت می افتد.
بهسازی به روش نفوذ سطحی (Surface Diffusion)
در این روش سنگ هایی که از کیفیت رنگ پایینی برخوردارهستند توسط یک عنصر واسطه و حرارت، یک لایه از رنگ مورد دلخواه را روی سطح گوهر پوشش می دهند. یکی از معایب این روش این است که چنانچه روی سطح گوهر خراش و یا به مرور زمان ساییدگی ایجاد شود رنگ ساخته شده از بین می رود و رنگ بی کیفیت اصلی گوهر نمایان می شود. این روش معمولا برای یاقوت ها به کار گرفته می شود به عنوان مثال در یاقوت کبود از عنصر تیتانیوم یا کبالت برای تقویت رنگ استفاده می شود یا عنصر کرومیوم برای تقویت رنگ یاقوت قرمز مورد استفاده قرار می گیرد.
از آن جایی که اتم های این دو عنصر بسیار سنگین هستند، نمی توانند درعمق شبکه اتمی یاقوت نفوذ کنند و فقط سطح گوهر را پوشش می دهند.
به عبارتی دیگر بهسازی در این روش شامل پوشش دادن سطح سنگ با مواد شیمیایی خاص همراه با حرارت بالا در یک کوره است. به طور کلی، فقط رنگ سطح سنگ تغییر می کند بنابراین اگر نگین از وسط برش داده شود، داخل سنگ رنگ متفاوتی خواهد داشت و رنگ وسط گوهر کاملا بی کیفیت تر از رنگ سطح گوهر است. بزرگترین مشکل در این روش بهسازی این است که رنگ سطح جدید خیلی عمیق نیست و فقط حدود نیم میلی متر است.
اگر سنگ بهسازی شده آسیب ببیند یا مجدد تراش داده شود (Recut)، رنگ اصلی و نامطلوب آن مانند تنه درختی که قطع شده باشد، مشخص می شود و می بینیم که رنگ پوسته و هسته آن کاملا با هم متفاوت است.
امروزه از این روش برای تغییر رنگ یاقوت سرخ، توپازها و یاقوت کبود استفاده می شود.
حتی با این روش یاقوت های کبود را می توان تبدیل به یاقوت ستاره ای کبود کرد که بسیار به ارزش آن افزوده می شود.
نکته قابل توجه اینکه سختی سنگ قیمتی تحت تأثیر فرآیند بهسازی قرار نمی گیرد و از سختی آن کم یا اضافه نخواهد شد بنابراین سنگ قیمتی خواص فیزیکی اولیه خود را حفظ می کند.
نکته بعدی اینکه یاقوت کبودی را که به یک یاقوت کبود ستاره ای تبدیل شده است، نمی توان برای بار دوم جلا یا برش داد چون پدیده ستاره ای فقط در سطح ایجاد شده است. صیقل دادن یا برش مجدد، سطح را که شامل این پدیده است، از بین می برد.
روغن در سنگ (Oiling)
ترک هایی را که ازعمق به سطح سنگ می رسند به وسیله روغن پر می کنند که به این روش Oiling می گویند. ورود روغن درون سنگ ها باعث می شود که ترک ها محو شده و سنگ شفاف تر و مقاوم تر شود.
جالب است بدانید که 90 درصد از زمردهای بازار جهانی Oiling می شوند و باید حتما دور از حرارت نگهداری شوند. حتی ممکن است به مرور زمان و یا بر اثر گرما، روغن از سطح گوهر بیرون بریزد و سنگ کیفیت نامطلوبی به خود بگیرد. زمردهای Oilingشده ممکن است به مواد شوینده نیز واکنش نشان دهند.
بهسازی به روش پرتوافکنی (Irradiation)
اولین بار این روش در سال 1905 توسط sir William crookes انجام شد. وی با قرار دادن یک الماس به مدت 16 ماه در معرض پرتوهای رادیواکتیو توانست الماس بی رنگ را تبدیل به الماس سبز رنگ کند.
امروزه عملیات پرتوافکنی مدت زمان کمتری لازم دارد تا یک پوشش سطحی از رنگ را در سنگ ایجاد کند. در این روش به طور متناوب ذرات ریز اتمی توسط الکترومغناطیس مورد حمله قرار می گیرند.
پرتو افکنی را می توان با تابش گاما، اشعه ایکس، اشعه ماورا بنفش و حتی مادون قرمز انجام داد.
این روش یکی از بهترین روش های بهسازی است. در مواقعی نیز بعد از مراحل پرتوافکنی سنگ را تحت حرارت قرار می دهند مانند توپازها.
همچنین به دلیل قرار گرفتن مواد رادیواکتیو داخل سنگ و ضرر آن برای انسان، در این روش سنگ ها پس از بهسازی شدن و قبل از فروش به مدت یک سال از مواد رادیواکتیو پاکسازی می شوند تا ضرر مواد ناشی از رادیواکتیو به طور کامل پاک شود.
2 comments on “بهسازی گوهرها”
صادق
سلام با اجازتون در حد حدود نصف صفحه از مطالبتون استفاده کردم
صادق
سلام با اجازتون در حد حدود نصف صفحه از مطالبتون استفاده کردم